Năm màu được ghép trên một mâm xôi hình cánh hoa ban thì tượng trưng cho thuyết âm dương Ngũ hành, đồng thời thể hiện khát vọng yêu thương, tình yêu son sắt thuỷ chung, lòng yêu mẹ kính cha của đồng bào dân tộc Thái Tây Bắc.

Về Mường Lò, mảnh đất miền Tây của tỉnh Yên Bái những ngày đầu xuân, du khách không chỉ được đắm chìm trong cảnh sắc êm ả của núi rừng Tây Bắc mà còn được đắm say trong điệu khắp điệu xoè, cùng thưởng thức các món ăn dân dã đặc sản của người Thái Mường Lò như cơm lam, xôi ngũ sắc.
Cứ mỗi độ tết đến xuân về, vào mùa lễ hội người Thái Mường Lò thường tổ chức các hội thi để chọn cho bản mình những cô gái duyên dáng khéo tay hay làm. Việc làm xôi ngũ sắc là một trong những cuộc thi mỗi dịp đầu xuân để các cô gái có dịp trổ tài khoe sắc.

Để có xôi ngon, thơm dẻo người làm nghề phải tuân thủ nghiêm ngặt theo các quy trình từ khâu chọn lá nhuộm màu đến việc đồ xôi. Nguyên liệu để nấu xôi phải là gạo nếp Tú Lệ hạt to, trong, một loại nếp thơm ngon và nổi tiếng nhất vùng.

Bốn loại lá rừng dùng để nhuộm các màu xanh – đỏ – tím – vàng được người dân lựa chọn kỹ lưỡng, lá không được quá non hay quá già. Sau đó rửa sạch nấu với nước lấy từ suối nguồn ở xã Tú Lệ. Khi đã có nước màu, gạo nếp được cho vào ngâm khoảng 10 tiếng rồi vớt để ráo nước.

Gạo ráo nước sẽ được đồ trong chõ xôi truyền thống của đồng bào gọi là Mỏ Lửng – Tay Lung. Chõ xôi hình bầu dục bằng thân cây cọ hoặc gỗ thơm được gọt đẽo để thủng hai đầu, đầu trên có nắp đậy, đầu dưới lót bằng phên nứa, mỗi chõ xôi được hơn 1kg gạo.

Quá trình đồ xôi lửa phải đều, đượm than, Xôi chín dẻo, thơm đậm, dù nóng hay nguội nắm chặt tay cũng không dính. Xôi chín được đơm vào đĩa hoặc trình bày theo từng ý tưởng khác nhau với 5 màu xanh – đỏ – tím – vàng – trắng.

Năm màu được ghép trên một mâm xôi hình cánh hoa ban thì tượng trưng cho thuyết âm dương Ngũ hành, đồng thời thể hiện khát vọng yêu thương, tình yêu son sắt thuỷ chung, lòng yêu mẹ kính cha của đồng bào dân tộc Thái Tây Bắc.

Khẩu cắm lanh là cơm xôi màu đỏ tượng trưng cho khát vọng. Khẩu cắm lăm là cơm xôi màu tím tượng trưng cho trái đất trù phú. Khẩu cắm hương là cơm xôi màu vàng tượng cho sự no ấm đầy đủ. Khẩu khiêu là cơm xôi màu xanh tượng trưng cho màu xanh của núi rừng Tây Bắc. Khẩu nón là cơm xôi màu trắng tượng trưng cho tình yêu trong trắng thuỷ chung.

Xuân này người Thái Mường Lò như vui hơn bởi xôi ngũ sắc không còn bó hẹp trong các ngày hội, ngày tết của bản làng. Sản phẩm xôi ngũ sắc của đồng bào Thái ở xã Nghĩa An, thị xã Nghĩa Lộ làm ra dưới sự hỗ trợ của tỉnh Yên Bái và Công ty Anh Sơn (Hà Nội) đã được đăng ký kỷ lục ghiness Việt Nam năm 2008, là mâm xôi lớn nhất với trọng lượng 1,3 tấn, rộng 2,8 mét, dày 30 cm. Hơn 200 hộ người Thái ở xã Nghĩa An tham gia đồ xôi với 300 chõ xôi, 3.000 lá dong, 200 kg thảo dược triết xuất lấy màu xôi.

Xôi được vận chuyển từ xã Nghĩa An, thị xã Nghĩa Lộ về trưng bày tại quảng trường thành phố Yên Bái, nơi diễn ra chương trình du lịch về cội nguồn.

Xôi ngũ sắc – nét văn hoá ẩm thực thể hiện sống động cuộc sống, gam màu trang phục của phụ nữ Thái Tây Bắc sẽ là món quà xuân chào đón du khách trong dịp hành hương về với cội nguồn dân tộc.

Cùng Danh Mục: